Κουνελάκης, Νικόλαος

(Κρήτη 1829 – Κάιρο 1869). Ζωγράφος. Πολύ νέος έφυγε με την οικογένειά του από την Κρήτη, πιθανότατα από τα Χανιά, και εγκαταστάθηκε στην Αγία Πετρούπολη της Ρωσίας. Το 1857, μετά τις ζωγραφικές σπουδές του στην Ακαδημία Καλών Τεχνών της Αγίας Πετρούπολης, όπου διακρίθηκε και τιμήθηκε με πρώτο βραβείο, ταξίδεψε στη Ρώμη και σε άλλες πόλεις της Ιταλίας για να μελετήσει τα έργα των μεγάλων καλλιτεχνών. Καταλήγοντας στη Φλωρεντία, άρχισε, όπως φαίνεται, μια ικανοποιητική καλλιτεχνική σταδιοδρομία, κυρίως ως προσωπογράφος. Μετά από περίπου δεκαετή παραμονή στην Ιταλία, εξαιτίας ίσως της προσβολής του από φυματίωση, έφυγε για το Κάιρο όπου και πέθανε σε ηλικία 40 ετών. Τα γνωστά έργα του Κ. είναι λίγα, αρκούν ωστόσο για να τον κατατάξουν στους καλύτερους Έλληνες ζωγράφους του 19ου αι. Αν και ασχολήθηκε κυρίως με την προσωπογραφία, ορισμένες θαυμάσιες σπουδές του με ημίγυμνα και γυμνά πιστοποιούν ότι φιλοτέχνησε και άλλα είδη. Εικάζεται ότι η ζωγραφική του παραγωγή δεν ήταν μεγάλη, εξαιτίας της επιμελημένης και ασφαλώς βραδείας εκτέλεσης των πινάκων του και της σύντομης ζωής του. Τα περισσότερα από τα σωζόμενα στην Ελλάδα έργα του Κ. ανήκαν στην οικογένειά του. Είναι η προσωπογραφία της Ζωής Καμπάνη, μνηστής και αργότερα συζύγου του καλλιτέχνη, η συλλογική προσωπογραφία της Οικογένειας του ζωγράφου, Κεφαλή γριάς, Μητέρα και κόρες, όλα στην Εθνική Πινακοθήκη Αθηνών, η Αυτοπροσωπογραφία και η Κόμισσα Ιωάννα Βολτέρα της συλλογής Ευριπίδη Κουτλίδη, σπουδές ημίγυμνων, γυμνών, προσώπων και αντικειμένων σε διάφορες συλλογές κ.ά. Μια αυτοπροσωπογραφία του βρίσκεται επίσης στην Πινακοθήκη Ουφίτσι της Φλωρεντίας. Η ζωγραφική του Κ. διακρίνεται για την ευγένεια και την εξαίρετη ποιότητα της εκτέλεσης. Οι πίνακές του στηρίζονται κατά κανόνα σε μια λιτή σύνθεση απλών τριγωνικών διατάξεων, που δημιουργούν ισχυρούς συνδέσμους μεταξύ των μορφών. Το οργανικό, αδρό και περιεκτικό σχέδιο, χωρίς να καλλιγραφεί, περιβάλλει σταθερά και γεωμετρικά τα σχήματα, ενώ οι κατάλληλοι φωτισμοί από μπροστά και πλάγια και οι τονικές διαβαθμίσεις των χρωμάτων δίνουν την αίσθηση του αναγλύφου στους όγκους. Η αυστηρή αυτή υποδομή επιτρέπει στον καλλιτέχνη να πλουτίζει τους πίνακές του με διάφορα λεπτομερειακά στοιχεία, τα οποία αναδεικνύουν και καλλωπίζουν τις μορφές χωρίς να βαραίνουν ή να ενοχλούν την απλότητα του συνόλου. Με ιδιαίτερη επιμέλεια και δεξιοτεχνία αποδίδεται η υλική υφή των πραγμάτων, οι λεπτές δαντέλες, τα κοσμήματα, τα διάφορα υφάσματα, τα ξύλινα και μαρμάρινα αντικείμενα, η σύσταση του δέρματος και των μαλλιών και, γενικά, ο ιδιαίτερος χαρακτήρας κάθε εικαστικού δεδομένου. Με την ίδια προσοχή εκτελούνται και οι ίδιες οι μορφές. Χωρίς να εξιδανικεύονται, παρουσιάζονται αυτοσυγκεντρωμένες στον εσωτερικό τους κόσμο και υπερκαλύπτουν με την ευπρέπεια του ήθους τους έναν –κάπως υπερβολικό– συναισθηματισμό, που εκφράζεται στους πίνακες με ορισμένα ανεκδοτικά στοιχεία. Μέσα στο γενικό κλίμα του ιταλικού ρομαντισμού των μέσων του 19ου αι., ο Κ. κατόρθωσε να διατηρήσει μια σχεδόν κλασική ισορροπία και σοβαρότητα, που οφείλεται ασφαλώς στην ελληνική ιδιοσυγκρασία του και στη νεοκλασική του παιδεία. «Η οικογένεια του ζωγράφου», έργο του ζωγράφου Νικόλαου Κουνελάκη (Εθνική Πινακοθήκη, Αθήνα).